جایگاه شوراها در نظام عدم تمرکز

جایگاه شوراها در نظام عدم تمرکز

شوراهای اسلامی کشوری نهادی برگرفته از قانون و دستآورد مبارزات سده اخیر برای سپردن امر خطیر اداره امور محلی بدست مردم  هر محل می باشد که مدیریت درآن ازمیان انواع نظامات عدم تمرکز سیاسی ، قضائی و اداری مبتنی بر عدم تمرکز اداری است.

به طورکلی مدیریت وحوزه نفوذ تمامی امورعمومی ودر نتیجه سازمانهای اجریی مربوط به آن در هر کشور به دودسته ملی و محلی تقسیم می شود،گرچه بازشناسی امور همگانی ملی از محلی کارآسانی نیست زیرا کارکرد هر دو تأمین نیازهای عمومی مردم است با این وجود اموری که کلیه افراد یک جامعه به طور مساوی از آن منتفع می شوند همچون امنیت ،دفاع سرزمینی و شیوه ارتباط با سایر دول و مقررات پایه تبادلات اقتصادی ،در مقابل مواردی که صرفاَ اهالی یک محل یا منطقه از یک کشور در آن ذی نفع هستند و درسرنوشت و منافع کلیه آحاد کشور تأثیر محسوسی ندارد امور محلی تلقی می شود.

اداره امورمحلی با دوشیوه تمرکز و عدم تمرکز صورت می گیرد در نظامهای تمرکزگرا که یک دولت مرکزی مقامات صلاحیت دار در مناطق کشور را به طور متمرکز و در قالب عدم تراکم اداری تعیین می کند تا واحدهای سازمانی در مناطق کشور را اداره کنند به منظور کاستن از عوارض تمرکز اداری و پیشگیری از نادیده گرفتن آرای اهالی محلی به ایجاد نهادهایی تحت عنوان عدم تمرکز اداری می پردازند تا ازطریق آن با ارائه پیشنهادات خواسته های مردم محل دربرنامه ها لحاظ شود و نظارت براجرای برنامه ها نسبت به انطباق آن با نیاز و خواست مردم محل از سوی اهالی اقدام نمایند که شوراهای اسلامی کشوری ازآن جمله اند. دسته دیگر از کشورها علاوه بر امور اداری و اجرایی وضع قوانین و حتی دوایر قضایی را نیز به اختیار مردم مناطق گذاشته اندکه در این صورت نظام عدم تمرکز سیاسی یافدرالیسم را پذیرفته اند.

حد فاصل میان دو نظام عدم تمرکز اداری و سیاسی چندان قابل اندازه گیری نیست و هر چه از تمرکزگرایی به سوی تفویض اختیارات اداری به نهادهای محلی در مناطق مختلف یک کشور پیش می رویم از تمرکز به عدم تمرکز اداری روی آورده ایم و هرچه عدم تمرکز را در سایر قوا به مقیاس محلی گسترش دهیم به عدم تمرکز سیاسی میل پیدا کرده ایم .

عدم تمرکزسیاسی یا فدرالیسم بیشتر مختص کشورهایی است که ازتجانس دیرینه فرهنگی واجتماعی برخوردار نیستند و برای پیشگیری از اضمحلال و تضعیف وحدت ملی به این سیستم روی می آورند و این امرمی تواند تاجایی پیش برودکه به اتفاق دول در زیر یک پرچم منجرمی شود.

ایران با توجه به زندگی مردم در قالب یک واحد سیاسی ،فرهنگی و اجتماعی به بلندای تاریخ ونیز وفاق همواره مبارزان و نخبگان در قبل ، بین و بعدازدو انقلاب مشروطه و اسلامی بروحدت ملی و نیز امکان مشارکت تمامی افراد بدون در نظرگرفتن منطقه زندگی و یا تعلقات محلی در حکومت ملی همچنین منش اداری اززمان تشکیل دولت جدید در ایران موجب شده است تا عدم تمرکز اداری بعنوان بهترین شیوه برای تمشیت امورمحلی برگزیده شود که شورا را می توان به عنوان اصلی ترین نهاد عدم تمرکز اداری و بزرگترین نهاد مردمی قلمداد کرد که درنزدیک به 1244شهر ، حدودسی وپنج هزار روستا ، بیش از1050 بخش و قریب 429 شهرستان و 31استان حضورداشته و به امرمشورت به مسئولین اجرایی و نظارت بر نهادها و ارکان اجرایی همچون شهرداری ها و دهیاری ها و نیز ارائه پیشنهاد و راه حل مشکلات حوزه مربوط به مسئولین و شوراهای فرادست ، همکاری با دستگاه های اجرایی ، جلب مشارکت مردم در انجام طرحها و برنامه ها ، همکاری در برخی از امور اجرایی به تقاضای مسئول مربوط و تشکیل انجمن ،تعاونی و مانندآن نسبت به تقویت نظام اداری محلی اقدام می نمایند.

حسین کوچکیان فرد

بازتولید شورا و مشارکت مندرج درقرآن وسیره پیامبراسلام درمفهوم شورای کشوری

بازتولید شورا و مشارکت مندرج درقرآن وسیره پیامبراسلام(ص) درمفهوم شوراهای کشوری

آنچه امروزذیل مفهوم شورا ازقوانین اساسی وموضوعه مستفادمی شوداصطلاحی برای نهادی نوین است که ازآشنایی ایرانیان بامظاهرتمدن جدیدوتحولات پس ازانقلاب صنعتی درجوامع غربی حاصل وسپس ازسوی ما اخذ شده است که به طورمشخص ازجریانات منجربه مشروطه ونضج گیری حرکت منسجم وتشکیلاتی اقشارنخبه جامعه آن روزایران برای ایجادتحول واصلاح بازگشت می کند.

درنتیجه شورامفهومی جدیدجهت بیان عمل نمایندگی مردم ازسوی نهادهای محلی وقانونی برای فعالیت بموازات ساختار قدرت به منظورگسترش دخالت مردم درامورحاکمیت وپیشگیری ازاستکباررأی می باشد،بااین وجوداین واژه دارای مفهومی اعتقادی درفرهنگ اسلامی است که درتطابق آن مفاهیم اعتقادی باوضعیت جدید استفاده می شودو ازسوی علماوجامعه اسلامی برآن صحه گذاشته ولذابه تعمیق ونزدیکی این فکربه عمل کمک شایان نموده است.

در میان آیات قرآن کریم دو آیه وجود دارد که بطور مستقیم به امرشورا و مفهوم جزیی تر آن مشاوره اشاره دارد:

1- «و شاورهم فی الامر »(3-۱۵۹)که طی آن خداوند به پیامبرش(ص)دستور می دهد در امورمربوط، با مسلمانان مشورت کند و آن را از رموز پیروزی و موفقیت آن حضرت قلمدادمی کند. 

۲ "وامرهم شوری بینهم "(42-۳۸)که هنگام بیان اوصاف برجسته مؤمنان می فرمایدآنها کسانی هستند که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را بر پای دارند و کارها بین آنان با مشورت انجام می شود.

این آیه هادربرگیرنده دومفهوم است نخست مشورت یعنی درامورمبتلابه، نظرخبره آن امر راگرفتن واین معنای مشورت به تمامی کارهاکه رجوع به متخصص درآن لازم است سرایت می کند،چنانکه مولانا می فرماید:مشورت ادراک وهشیاری دهد/عقلهامرعقل رایاری دهد.(مثنوی،دفتر1بخش57)ونیز:مشورت کن باگروه صالحان/ برپیمبرامرشاورهم بخوان.( مثنوی،دفتر6بخش84)

معنی دوم دلالت برعملی جمعی داردکه درانجام امورافکاروآرای یکدیگررابرروی هم ریخته وفکرجامع تری راحاصل کردن است وبازمولانا اشارت می کند:امرهم شوری برای این بود/کزتشاورسهووکژکمترشود/کاین خردهاچون مصابیح انوراست/بیست مصباح ازیکی روشن تراست.(مثنوی،پیشین)     

به استنادآیه های مزبورپیامبردستورداشت تاباامت و مؤمنان مشورت کندوچنین نیزمی کرد ،به سندتاریخ پیامبردرجنگهابایارانش مشورت کرده است ازجمله در غزوات بدر،احد،خندق، تبوک وجنگ بابنی قریظه وبنی نضیر.

همچنین قبل ازمذاکره بادشمن برای صلح ازجمله روزحدیبیه ویافتح مکه زمانی که ابوسفیان به سوی اومی آمدبااصحاب خودمشورت کرد.

درپاره ای ازامورفردی همچون چگونگی برخوردباکسانی که به عایشه تهمت زده بودندودرموردطلاق وی مشورت کرده است وهمینطوردرمسایل مدنی مانندزمانی که می خواست فرمانداروحاکم به محلی بفرستدبرای اینکه شایسته ترین فردانتخاب شودبامردم مشورت می کرد.(رضااستادی:هجرت،قم1360،شوری درقرآن وحدیث، ص60-54)

باتمام این اوصاف نظر به وقایعی که پس از رحلت ایشان رخ دادمبحث شورامجال نیافت تاهمچون بسیاری از مواردسیره حضرتش که تبدیل به ساختارشدودرنظام حکومتی جایگاه ویژه یافت، مانندسازمان گردآوری زکوات،موضوع شورا هم بتواندنهادمندشودلذادراثنای تاریخ صرفاَبنابرضرورت دربرهه هایی تشکیل ومجددبرچیده می شدکه عمده ترین آن مشورت درجنگهابود.

به این ترتیب تاتاریخ معاصراین آیات وسیره پیامبرجزدرمفهوم مشورت کردن با متخصص ویاشوردرامورمهم مانند اتخاذ تاکتیک جنگی، قالب دیگری بخودنگرفت ودرخصوص شورومشورت به توسط انتخاب نماینده که پدیده ای جدیددرقرون اخیراست بامساعی علماواندیشمندان دریکصدواندی سال اخیربویژه پس ازانقلاب اسلامی وبابازتولیدمفهومی آن درقالب نهادهای نوین ازجمله شوراهای اسلامی کشوری توانست شکل جدید به خودگیردوسابقه تاریخی دراین زمینه رابه عنوان ادبیات مفهومی برای آن درنظرآوردکه این همخوانی بامفاهیم دینی درتضاعدمشروعیت شوراهابسیارمؤثرومقوم می باشدهمینطورآنچه دربیان شرایط افرادبرای مشورت وشوردرمتون دینی آمده است ازجمله صالح ومتخصص فن بودن درانتخاب اعضای شورانیزازاهم واجبات می باشدکه دراین بازآفرینی مفاهیم دینی نیزآن راتأییدمی کندامیدشوراهابتوانندباورودافراددرستکارودارای تخصص به آن تضمین کننده وجه مردمی نظام شوند وخط ارتباطی مطمئن برای اعمال نظرمردم درتصمیم گیری های کشورازطریق ارائه پیشنهادهابه رده های اجرایی کشوردر سطح روستا،شهر،بخش،شهرستان،استان وازطریق شورای عالی استان ها درسطح ملی برای پیگیری امورمحلی باشند.

حسین کوچکیان فرد