کارآفرینی ، ایجاد اشتغال و کسب و کار شرط موفقیت دهیاری
در این شماره به مبحث شناخت مبانی کارآفرینی و سرفصل های اشتغال زایی و ایجاد کسب و کار از سوی دهیار و دهیاری با تکیه بر وظایف دهیاری برگرفته از محورهای مطروحه در قوانین و مقررات موضوعه به ویژه موارد آمده در بندهای ماده 10« اساسنامه ، تشکیلات و سازمان دهیاری ها مصوب 21/11/1380» می پردازیم . مطلوب است در پایان این مطالب شما دهیاران عزیز با مفاهیم زیر آشنا شوید .
1- مفهوم کارآفرینی
2- زمینه های اشتغال زایی
3- شیوه های ایجاد کسب و کار
4- وظایف دهیار و دهیاری در زمینه ایجاد اشتغال و کسب و کار روستایی مستند به قوانین و مقررات موضوعه
یکی از مشخصه های بارز عصر حاضر رشد چشم گیر نفوس انسانی است، به گونه ای که برآوردها نشان می دهد تعداد جمعیت ساکن بر روی کره خاکی از 100 میلیون نفر سال های آغازین میلادی به یک میلیارد نفر در سال 1880 میلادی افزایش یافته است که این میزان در سال 1960 میلادی به سه میلیارد نفر و در آغاز هزار جدید یعنی سال 2000 میلادی به بیش از 6 میلیارد نفر بالغ شده است . این رشد جمعیت که در ابتدا حاصل پیش گیری از بیماری های مسری بود با تغییر در سایر شاخص ها و استاندارهای زندگی همچون کاهش جنگ ها و درگیری ها به علت استقرار دولت های مرکزی قوی و کم شدن حوادث ناشی از کار ، به همراه خود به افزایش طول عمر و سن اشتغال انسان ها نیز منجر شد که این امر موجب ایجاد مشکلات عدیده ای طی قرن گذشته میلادی در میان جوامع در حال توسعه شد . به طوری که مسئله اشتغال و بیکاری که از طریق رشد جمعیت ایجاد شده بود به یکی از موضوعات اساسی اقتصاد و حیات اجتماعی هر یک از جوامع بشری تبدیل شد . تا آن جا، که کاهش بیکاری و افزایش اشتغال از شاخص های توسعه یافتگی در جوامع تلقی شد . لذا برای پرهیز از بیکاری و ایجاد اشتغال جوامع مختلف به تکاپو افتادند و گستره ای از مشاغل جدید که تا این روز سابقه ای از آن ها در جوامع انسانی دیده نمی شد را ایجاد کردند و توجه به ایجاد اشتغال یکی از امور مهم در کلیه کشورها تلقی شد .
کارآفرینی ابزار پاسخ به نیاز هردم افزای جمعیت
افزایش سریع جمعیت توأمان با افزایش حجم و سطح نیازهای انسان موجب شد ،تا راه های موجود برای پاسخگویی به نیازهای ضروری بشر ، کفاف رفع نیازهای اولیه انسان ها را ننماید به طوری که در طی دهه های میانی قرن بیستم دنیا شاهد مرگ و میر انسان های بی گناه بسیاری در کشورهای کمتر توسعه یافته و پدید آمدن صحنه های تکان دهنده ای در این جوامع شود ، در نتیجه همراه و همزمان با روش های مختلفی که برای برون رفت کشورها و جوامع از این وضعیت ارایه می شد یکی هم مبحث ایجاد زمینه های شغلی جدید بود که تحت عنوان کارآفرینی و ایجاد کسب و کار جدید در دهه های بعدی مطرح شد .
کارآفرینی برای توسعه اقتصادی یک جامعه و پاسخ به نیازهای ضروری و اعتلای آن به عنوان یکی از ارزان ترین ابزارها با بهترین نتیجه و بیش ترین کارآیی مطرح شد . به این ترتیب کارآفرینی در پاسخ به نیازهای مردم افزای جمعیت در حال رشد ضرورت اجتناب ناپذیر شناخته شد .
در تعریف کارآفرینی می توان گفت ، «کارآفرینی عبارت است از ارایه اندیشه های تازه و نو ، بهره گیری از امکانات و فرصت های موجود با تکیه بر دانش ، پیشه و کار مربوط به آن و پذیرش خطر است» و به این ترتیب کارآفرینی فرایندی است که فرد یا نهاد و سازمان کارآفرین با ایده های جدید و خلاق و شناسایی فرصت های تازه و با بسیج منابع ، مبادرت به ایجاد پیشه و کار و شرکت های نو ، سازمان جدید و نوآور و رشد یا بنده می کند . این فرایند که مستلزم پذیرش ریسک و خطر هم هست ، منجر به عرضه محصول یا خدمت نو و تازه به جامعه می شود .
با این حال برای توسعه روستا پذیرش این نکته نمی تواند به تنهایی به توسعه و پیشرفت و پیشبرد فعالیت های اقتصادی روستایی منجر شود . آن چه که علاوه بر فراهم شدن تمامی عوامل ،کارآفرینی را در نواحی روستایی تقویت می کند وجود چنین محیطی به طور عمده و غالب وابسته به وجود سیاست های ترویج کارآفرینی روستایی است؛ و کارآیی چنین سیاست هایی نیز به نوبه خود متکی به وجود یک نهاد حمایت کننده و تقویت کننده کارآفرینی است که به طور منظم و مستمر از سوی یک نهاد تسهیل کننده که همانا مدیریت روستا یعنی مجموعه شورای اسلامی روستا ، دهیار و دهیاری هست حمایت شود .
به دیگر سخن کارآفرینی عامل اساسی و مهم جهت رسیدن هر چه سریع تر به توسعه روستایی هست، و وجود مدیران کارآفرین در روستا باعث ایجاد اشتغال پایدار در روستا خواهد شد. همچنین ایجاد زمینه های کارآفرینی در روستا از سوی نهادها ، سازمان ها و شخصیت های ترویج کننده و پی گیر توسعه روستایی هم چون شورای اسلامی روستا ، دهیار و دهیاری به منزله یک مداخله راهبری تلقی می شود که از طریق آن می توان فرایند توسعه روستایی را تسریع بخشید .
ضرورت کارآفرینی و ایجاد اشتغال در روستاها
نتایج پژوهش های صورت گرفته در دهه های اخیر نشان می دهد توزیع ناعادلانه درآمد و شکاف فقر در بین مناطق روستایی بیش تر از مناطق شهری است و به همین ترتیب سطح رفاه خانوارهای روستایی در مقایسه با مناطق شهری پایین تر است ،که در صورت بی توجهی به این مسأله ، پیامدهای آن موجب افزایش شکاف هر چه بیش تر بین شهر و روستا وافزایش مهاجرت روستاییان و در نتیجه کاهش تولیدات کشاورزی و به دنبال آن افزایش وابستگی کشور به واردات ، فرسایش خاک ، پایین آمدن سطح درآمدهای عمومی کشور و مشکلات عدیده دیگر می شود .
لذا هر گونه سیاست فقرزدایی و مبارزه با مهاجرت بی رویه روستاییان به شهر ها و افزایش تولیدات کشاورزی و کاهش وابستگی به خارج ، ایجاد درآمد از محل اشتغالات و کسب و کار جدید هم چون توریسم ، اکوتوریسم ، صنایع دستی ، کشت محصولات جدید ، تبدیل و فرآوری محصولا تولیدی و مانند آن منوط به ایجاد روحیه کارآفرینی و هدایت افراد خلاق ساکن در روستا به ایجاد زمینه های شغلی جدید در روستا است که در این خصوص سه راهبرد اساسی برای توسعه و کارآفرینی در روستا وجود دارد .
اول – جذب کسب و کار ها از دیگر مناطق خصوصاً مناطق شهری به روستاها از طریق انتقال فرصت های اشتغال سایر نقاط به داخل روستا که این نوع کارآفرینی در مجموع و از نگاه ملی چندان مفید نیست .
دوم – حفظ وضع موجود و توسعه کسب و کارها براساس افزایش سطح و حجم تولیدات موجود از طریق سیاست های حمایتی که به علت هزینه های سرسام آور برای مقابله با نوسانات بازار و نیز سیل کالاهای وارداتی مشابه در اغلب موارد سیاستگذاران و مدیران کشور امکان توجه جدی و مستمر به آن را ندارند .
سوم – حمایت از ایجاد و تولید کسب و کارهای جدید از دل همان مناطق روستایی که غالباً مد نظر قرار دارد اما نیازمند برنامه ریزی منسجم و دراز مدت از سوی مدیران روستا به ویژه شورای اسلامی روستا ، دهیار و دهیاری است که از طریق حمایت و ایجاد زمینه های فعالیت برای کارآفرینان روستایی می تواند به این مهم دست پیدا نمایند .
زمینه های ایجاد اشتغال و کارآفرینی از طریق دهیاری
به استناد قوانین و مقررات موضوعه در زمینه کار دهیاری ها به ویژه ماده 10«اساسنامه تشکیلات و سازمان دهیاری ها ، مصوب 21/11/1380»، وظایف قابل احصای دهیاری ها در زمینه ایجاد کسب و کار، اشتغال و کارآفرینی در محورهای زیر قابل طرح هستند،
1- امور مربوط به مدیریت و اداره روستا
2- نگهداری از تأسیسات عمومی روستا
3- نگهداری از میراث فرهنگی روستا
4- حمایت از صنایع دستی روستا و سایر زمینه های اشتغال از این دست
5- تکمیل ظرفیت های کشاورزی
6- ایجاد صنایع تبدیلی
7- ایجاد شهرک های کسب وکار
8- ایجاد مؤسسات خیریه
9- مشارکت در ایجاد بازارهای محلی ، منطقه ای و ملی از محصولات روستاییان
زمینه های اشتغال زایی در امور مربوط به مدیریت و اداره روستا
ارایه خدمات عمومی در روستا یکی از زمینه های اشتغال زایی است که این بخش به موازات رشد و توسعه روستا در حال گسترش هست، که این بخش نیز زمینه های مستعدی برای اشتغال زایی دارد زیرا به منظور اداره روستا ، دهیاری می بایست سازمان اداری ویژه ای را ایجاد نماید تا از طریق آن بتواند امور مربوط به روستا را هدایت و سرپرستی نماید .
در این زمینه بند 23 ماده 10 اساسنامه دهیاری می گوید :« فراهم نمودن زمینه ایجاد خیابان ها ، کوچه ها ، میدان ها ، پارک ها ، فضاهای سبز، ورزشی و آموزشی ، مراکز تفریحی عمومی و مجاری آب و توسعه معابر و پی گیری طرح ها ونظارت بر اجرای آن ها که در انجام آن ها در شهرها از وظایف اسلامی شهرداری است ، در روستا به دهیاری محول شود، که در صورت تأمین بودجه و اعتبارات آن از طریق خودیاری مردم ، دهیاری می تواند به همان نسبت نیروی انسانی برای اجرای این برنامه ها از طریق جذب نیروهای موجود در روستا در صورت دارا بودن شرایط برای انجام چنین مواردی اقدام نماید .
هم چنین « تنظیف ، نگهداری و تسطیح معابر و انهار عمومی و مجاری آب ها و فاضلاب و لایروبی قنوات مربوط به روستا و تأمین آب و روشنایی در حد امکان ، برای روستا » نیاز به ایجاد اشتغال تعدادی در روستا به این امر می باشد که در بند 24 ماده فوق آمده است. از دیگر مواردی است که در ایجاد اشتغال در بخش خدمات عمومی روستا می تواند راه گشا باشد .
نگهداری از تأسیسات عمومی روستا
همکاری در حفظ و نگهداری از تأسیسات عمومی ، عمرانی ، اموال و دارایی های روستا وکمک در احداث تأسیسات تولید و توزیع آب ، برق و مخابرات ، مندرج در بند 4 ماده ، 96 قانون تشکیلات ، وظایف و انتخابات شوراها ، مصوب 1/3/1375 که از وظایف دهیار بر شمرده است و بند 25 ماده 10 اساسنامه دهیاری به دهیار اجازه می دهد تا عنداللزم از نیروهای موجود روستا در صورت وجود زمینه کار با تأمین درآمد به این منظور می تواند استفاده نماید .
نگهداری از میراث فرهنگی روستا
صنعت گردشگری یا توریسم یکی از زمینه های ایجاد اشتغال و کارآفرینی در روستا هست. که زمینه های رشد فوق العاده ای در مناطق روستایی دارد . وجود طبیعت بکر و زیبای مناطق روستایی ، همراه با جاذبه های سنتی ، زمینه مورد علاقه گردشگران داخلی و خارجی محسوب می شود ، توسعه این صنعت که با هزینه قابل توجهی همراه نیست ، در حاشیه خود می تواند باعث توسعه کسب و کار اهالی روستا شود .
در همین راستا بند 32 ماده 10 اساسنامه از وظایف دهیار اشعار می دارد « تشریک مساعی با سازمان میراث فرهنگی در حفظ بناها و آثار باستانی روستا » .
حمایت از صنایع دستی روستا و سایر زمینه های اشتغال روستایی
صنایع فرهنگی از جمله صنایع ریشه دار در مناطق روستایی کشور هستند و به جرأت می توان گفت این صنایع روستایی بیش تر بر روی صنایع دستی متمرکزند . از آن جایی که روستاییان به صورت نسبی وقت آزاد زیادی به ویژه در فصل هایی که محصول کشاورزی را برداشت کرده اند در اختیار دارند، اغلب در یکی از زمینه های صنایع دستی وارد می شوند تا از این محل به درآمدهای خود بیفزایند و هم بخشی از مایحتاج خود به تأمین وسایل زندگی را خود ایجاد نمایند .
معمولاً مواد اولیه مورد نیاز صنایع دستی به وفور در مناطق روستایی موجود است که طی اعصار و قرون از سوی روستاییان کاربرد و محل استفاده آن ها شناسایی و مورد بهره برداری قرار گرفته است ، ضمن آن که به کارگیری و استفاده از آن ها نیازمند دانش فوق العاده یا فناوری سطح بالایی نیست . این صنایع زمینه اشتغال مناسبی به خصوص برای زنان که قشر عظیمی از جمعیت روستایی را شامل هستند ، محسوب می شود و از طرف دیگر نحوه عمل در این گونه تولیدات آنان را از فضای خانه وانجام وظایف محول در آن جا دور نمی کند و از سوی دیگر با شرایط جسمی و روحی آنان نیز این تولیدات سازگاری لازم را پیدا کرده است که با گسترش و جنبه تجاری یافتن این تولیدات زنان نیز می توانند در اقتصاد خانواده نقش بیش تری را ایفا نمایند . بند 8 ماده 10 اساسنامه دهیاری نیز دهیار و دهیاری را موظف می سازد تا نسبت به تشویق و ترغیب روستاییان به توسعه صنایع دستی اهتمام ورزند .
تکمیل ظرفیت های کشاورزی
توسعه و عمران روستایی یکی از اولویت های اصلی دولت ها طی نزدیک به سه دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است ؛ که نتایج آن برای روستاییان که حدود 36 درصد جمعیت کشور را تشکیل می دهند و تولید کنندگان اصلی مواد غذایی هستند بسیار مغتنم بوده است . زیرا این امر به تکمیل زیر ساخت های روستا برای تولید شده است؛ به طوری که هم اکنون بیش از 90 درصد روستاها از راه های روستایی مناسب و آب آشامیدنی بهداشتی و برق و مراکز بهداشتی و درمانی برخوردارند و می توان گفت روستاهای بالای 30 خانوار نیز دارای مدرسه هستند.
اکنون علی رغم سرمایه گذاری های بسیار سنگینی که دولت در امر توسعه صنایع و بخش خدمات در خارج از روستا داشته است ، حدود یک پنجم تولید ناخالص داخلی را تولیدات کشاورزی تشکیل می دهد که حدود 20 درصد شاغلین کشور نیز در این بخش فعالند که از طریق اینان 85 درصد مواد غذایی مورد نیاز کشور و قریب به 20 درصد صادرات غیر نفتی نیز از این بخش تأمین می شود . تولیدات بخش کشاورزی در 25 سال گذشته به بیش از 3 برابر رسیده است ، با این وجود هنوز پتانسیل های فراوانی در تولید کشور وجود دارد که با سرمایه گذاری های جدید می توان به آن ها دسترسی پیدا کرد که دهیار و دهیاری بهترین محمل و وسیله برای شناخت ظرفیت های جدید و هدایت نیروی انسانی و سرمایه برای ورود در این موضوع است .
ایجاد صنایع تبدیلی
صنایع تبدیلی از جمله مهم ترین زمینه های توسعه کشاورزی ، توسعه روستایی و توسعه اشتغال زایی در روستاها است ، وظیفه اصلی این صنایع ، فرآوری محصولات کشاورزی ، دامی روستا و تبدیل آنها به کالاهای نهایی تر و با ارزش افزوده بیش تر است، که اغلب در صنایع و کارخانه های شهری انجام می شود . استقرار این فعالیت ها در روستاها یا نواحی اطراف روستاها باعث خلق ارزش افزوده بیش تر در این مناطق و تحریک تولید به سمت رشد بیش تر می شود . به علاوه کیفیت و دوام در کنار آن محصولات نیز افزایش می یابد و قدمی رو به جلو در راستای تحکیم امنیت غذایی کشور برداشته می شود .
توسعه این گونه صنایع که به دانش و فن آوری فوق العاده ای نیازمند نیست امری امکان پذیر برای نواحی روستایی کشور محسوب می شود . بسیاری از روستاییان نیز که در شهرها ، هم اکنون در همین نوع صنایع و کسب و کار به فعالیت مشغول هستند کمتر به مهاجرت متمایل خواهند شد . این گونه صنایع ، امکان صادرات مستقیم محصولات و کالاها به دیگر کشورها را فراهم می آورد و باعث افزایش رونق مناطق روستایی می شود .
از همین رو در بند 47 ماده 10 اساسنامه در زمره وظایف دهیاری آمده است : « شناسایی زمینه های اشتغال و مساعدت در جهت تأمین کار برای افراد جویای کار با همکاری دستگاه های ذیربط » که یکی از وظایف دهیار و دهیاری در زمینه ایجاد صنایع تبدیلی است .
ایجاد شهرک های کسب و کار
توسعه روستا و گسترش کار آفرینی روستایی ، صرفاً نباید در بافت مسکونی روستا دنبال شود که عوارض سوء آن به روستا نیز امکان آسیب رساندن دارد و هم چنین با رشد روستا و اجبار خارج شدن این گونه مشاغل از روستا موجب اتلاف سرمایه ها نیز خواهد بود . لذا می بایست به این امر به صورت ملی نظر افکند . به همین دلیل از مهم ترین راه کارهای توسعه کارآفرینی و اشتغال زایی در مناطق روستایی می توان به ایجاد شهرک های کسب و کار در خارج از محوطه روستا برای یک روستا و یا حتی از آن فراتر رفته و برای تعدادی از روستاها و یا یک بخش از واحدهای تقسیماتی کشور و یا شهرستان ، اما با ماهیت روستایی نظر کرد تا این شهرک ها با ایجاد فضای مناسب برای رشد کسب و کارها و کارآفرینی باعث ایجاد و رشد شرکت ها و بنگاه های روستایی در قالب های استاندارد بشوند .
ایجاد مؤسسات خیریه
ایجاد فضای مشارکتی در روستاها و همراه کردن آنان در پی گیی نیاز نیازمندان و دستگیری از این گونه افراد موجب می شود تا دارایی های روستا به شکل عادلانه تری توزیع شود . همچنین توانمند سازی ناتوانان برای اداره خود ، یکی دیگر از وظایف دهیاران و دهیاری ها است که به کاهش فقر و توسعه بیش تر روستا مدد رسان است .
«بند 38 ماده 10 اساسنامه »در این زمینه می گوید « پی گیری و مساعدت در جهت ایجاد مؤسسات خیریه و صندوق های قرض الحسنه و مؤسسات فرهنگی » که در کنار سرویس دهی به کلیه اهالی و رشد فرهنگی و رفع نیازهای ضروری اهالی ، همچنین با ایجاد کسب و کار از گسترش فقرنیز پیش گیری می نماید .
مشارکت در ایجاد بازارهای محلی ، منطقه ای و ملی
باید با ارایه خدمات مناسب در نقاط واسط ، هم چون روستاهای مرکزی ، شهرهای کوچک و به علاوه نقاط ملی به عرضه محصولات تولیدی روستا و ارایه آن به طور مستقیم به دست مصرف کنندگان به حذف واسطه های غیر ضرور پرداخت ، تا به این ترتیب درآمد روستاییان افزایش یابد و سرمایه گذاری در بخش های تولید کشاورزی و دامی ، صنایع تبدیلی و صنایع دستی ، مقرون به صرفه شود تا از این رهگذر کسب و کار و اشتغال در روستا افزایش یابد .
از همین روی و به استناد بند 37 ماده 10 اساسنامه دهیار و دهیاری موظف است ، تا نسبت به « مساعدت و همکاری با کشاورزان در جهت معرفی محصولات کشاورزی و تولیدات صنعتی و صنایع دستی روستا در مراکز شهری و نمایشگاه های ذیربط ، همکاری لازم را به عمل آورد .
در پایان می توان این گونه نتیجه گیری نمود که کارآفرینی و ایجاد کسب و کار و اشتغال در روستا از ضرورت های وجودی شورای اسلامی روستا ، دهیار و دهیاری است، تا با مدیریت عوامل مختلف و امکانات موجود ، روستا را به سمت ایجاد مشاغلی سوق دهد که تا پیش از این ، این گونه مشاغل در روستا سابقه نداشته است . اما بالقوه امکان رسیدن به آن در روستا وجود دارد و یک مدیریت صحیح تحقق بخش این امر است .
فهرست منابع و مأخذ
- پترین . تی « کارآفرینی به منزله یک نیروی اقتصادی در توسعه روستایی » . ترجمه حمیدرضا زرنگار . مجله « جهاد » . شماره 253 ص 75-68
- « روستا ، توسعه ، کارآفرینی » . مجله « رویش » ( فصل نامه تخصصی اشتغال و کارآفرینی ) . شماره 17 و 16 ، سال پنجم ، تیر ماه 1386
- طاهری ، سیامک . « 23 راهکار برای توسعه اقتصادی روستاها » . هفته نامه « برنامه » . شماره 176 ، سال پنجم ، 28 مرداد 1385، ص 19-17
- طراز کار ، محمد حسن و منصور زیبایی . « بررسی معیارهای رفاه اجتماعی و توزیع درآمد و فقر در جوامع روستایی و شهری ؛ مطالعه موردی استان های فارس ، اصفهان و سمنان » . مجله « اقتصاد کشاورزی و توسعه » ، شماره 48 سال 12 زمستان 1383، ص 154-137
- «سالنامه آماری نیروی انسانی سال 1374 ». تهران : وزارت کار و امور اجتماعی ، مرکز آمار و اطلاعات بازار کار ، معاونت برنامه ریزی منابع انسانی و سیاست گذاری اشتغال ؛ 1385
- عمادی ، محمد حسین و اسفندیار عباسی . « کارآفرینی در روستا » . مجله « جهاد » ، شماره 251-250، ص 13-6
- « کارآفرینی و دگرگونی تاریخی مفهوم آن » . ماهنامه « اقتصادی » ( ضمیمه روزنامه رسالت ) ، شماره 23، آبان 1385، ص 16
- محقق ، محمد کاظم ، « بخش کشاورزی و مشکل سرمایه گذاری » . روزنامه « کیهان » ، شماره 15763، 23 مهر 1375، ص 6
- « نگاهی مختصر به کشاورزی ایران » . مجله « صدای کشاورز» شماره 7 ، سال اول ، فروردین و اردیبهشت 1383، ص 41-40
- « نواحی صنعتی روستایی » ، هفته نامه « برنامه » ، شماره 197، سال پنجم ، 2 دی ماه 1385 ، ص 8
- یاوری ، غلام رضا و فرهاد ماهر ، « راهکارهای ایجاد اشتغال در بخش کشاورزی ؛ سلسله نشست های علمی اشتغال » . تهران : جهاد دانشگاهی ، سازمان همیاری اشتغال فارغ التحصیلان ؛ 1382، ص 190-181