بازتولید شورا و مشارکت مندرج درقرآن وسیره پیامبراسلام(ص) درمفهوم شوراهای کشوری
آنچه امروزذیل مفهوم شورا ازقوانین اساسی وموضوعه مستفادمی شوداصطلاحی برای نهادی نوین است که ازآشنایی ایرانیان بامظاهرتمدن جدیدوتحولات پس ازانقلاب صنعتی درجوامع غربی حاصل وسپس ازسوی ما اخذ شده است که به طورمشخص ازجریانات منجربه مشروطه ونضج گیری حرکت منسجم وتشکیلاتی اقشارنخبه جامعه آن روزایران برای ایجادتحول واصلاح بازگشت می کند.
درنتیجه شورامفهومی جدیدجهت بیان عمل نمایندگی مردم ازسوی نهادهای محلی وقانونی برای فعالیت بموازات ساختار قدرت به منظورگسترش دخالت مردم درامورحاکمیت وپیشگیری ازاستکباررأی می باشد،بااین وجوداین واژه دارای مفهومی اعتقادی درفرهنگ اسلامی است که درتطابق آن مفاهیم اعتقادی باوضعیت جدید استفاده می شودو ازسوی علماوجامعه اسلامی برآن صحه گذاشته ولذابه تعمیق ونزدیکی این فکربه عمل کمک شایان نموده است.
در میان آیات قرآن کریم دو آیه وجود دارد که بطور مستقیم به امرشورا و مفهوم جزیی تر آن مشاوره اشاره دارد:
1- «و شاورهم فی الامر »(3-۱۵۹)که طی آن خداوند به پیامبرش(ص)دستور می دهد در امورمربوط، با مسلمانان مشورت کند و آن را از رموز پیروزی و موفقیت آن حضرت قلمدادمی کند.
۲ "وامرهم شوری بینهم "(42-۳۸)که هنگام بیان اوصاف برجسته مؤمنان می فرمایدآنها کسانی هستند که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را بر پای دارند و کارها بین آنان با مشورت انجام می شود.
این آیه هادربرگیرنده دومفهوم است نخست مشورت یعنی درامورمبتلابه، نظرخبره آن امر راگرفتن واین معنای مشورت به تمامی کارهاکه رجوع به متخصص درآن لازم است سرایت می کند،چنانکه مولانا می فرماید:مشورت ادراک وهشیاری دهد/عقلهامرعقل رایاری دهد.(مثنوی،دفتر1بخش57)ونیز:مشورت کن باگروه صالحان/ برپیمبرامرشاورهم بخوان.( مثنوی،دفتر6بخش84)
معنی دوم دلالت برعملی جمعی داردکه درانجام امورافکاروآرای یکدیگررابرروی هم ریخته وفکرجامع تری راحاصل کردن است وبازمولانا اشارت می کند:امرهم شوری برای این بود/کزتشاورسهووکژکمترشود/کاین خردهاچون مصابیح انوراست/بیست مصباح ازیکی روشن تراست.(مثنوی،پیشین)
به استنادآیه های مزبورپیامبردستورداشت تاباامت و مؤمنان مشورت کندوچنین نیزمی کرد ،به سندتاریخ پیامبردرجنگهابایارانش مشورت کرده است ازجمله در غزوات بدر،احد،خندق، تبوک وجنگ بابنی قریظه وبنی نضیر.
همچنین قبل ازمذاکره بادشمن برای صلح ازجمله روزحدیبیه ویافتح مکه زمانی که ابوسفیان به سوی اومی آمدبااصحاب خودمشورت کرد.
درپاره ای ازامورفردی همچون چگونگی برخوردباکسانی که به عایشه تهمت زده بودندودرموردطلاق وی مشورت کرده است وهمینطوردرمسایل مدنی مانندزمانی که می خواست فرمانداروحاکم به محلی بفرستدبرای اینکه شایسته ترین فردانتخاب شودبامردم مشورت می کرد.(رضااستادی:هجرت،قم1360،شوری درقرآن وحدیث، ص60-54)
باتمام این اوصاف نظر به وقایعی که پس از رحلت ایشان رخ دادمبحث شورامجال نیافت تاهمچون بسیاری از مواردسیره حضرتش که تبدیل به ساختارشدودرنظام حکومتی جایگاه ویژه یافت، مانندسازمان گردآوری زکوات،موضوع شورا هم بتواندنهادمندشودلذادراثنای تاریخ صرفاَبنابرضرورت دربرهه هایی تشکیل ومجددبرچیده می شدکه عمده ترین آن مشورت درجنگهابود.
به این ترتیب تاتاریخ معاصراین آیات وسیره پیامبرجزدرمفهوم مشورت کردن با متخصص ویاشوردرامورمهم مانند اتخاذ تاکتیک جنگی، قالب دیگری بخودنگرفت ودرخصوص شورومشورت به توسط انتخاب نماینده که پدیده ای جدیددرقرون اخیراست بامساعی علماواندیشمندان دریکصدواندی سال اخیربویژه پس ازانقلاب اسلامی وبابازتولیدمفهومی آن درقالب نهادهای نوین ازجمله شوراهای اسلامی کشوری توانست شکل جدید به خودگیردوسابقه تاریخی دراین زمینه رابه عنوان ادبیات مفهومی برای آن درنظرآوردکه این همخوانی بامفاهیم دینی درتضاعدمشروعیت شوراهابسیارمؤثرومقوم می باشدهمینطورآنچه دربیان شرایط افرادبرای مشورت وشوردرمتون دینی آمده است ازجمله صالح ومتخصص فن بودن درانتخاب اعضای شورانیزازاهم واجبات می باشدکه دراین بازآفرینی مفاهیم دینی نیزآن راتأییدمی کندامیدشوراهابتوانندباورودافراددرستکارودارای تخصص به آن تضمین کننده وجه مردمی نظام شوند وخط ارتباطی مطمئن برای اعمال نظرمردم درتصمیم گیری های کشورازطریق ارائه پیشنهادهابه رده های اجرایی کشوردر سطح روستا،شهر،بخش،شهرستان،استان وازطریق شورای عالی استان ها درسطح ملی برای پیگیری امورمحلی باشند.
حسین کوچکیان فرد